Il-berri latz au artutako egunean
Ameriketan idatziak
Biotz barrengo naigabe latza
leguntzen dute malkoak
lore legor bat udan bezela
egun-sentiko lanbroak.
Argatik orain negar ta negar
ase nai luke kolkoak,
t'argatik ere len baño geigo
maitatzen ditut bertsoak;
oiek amatxo, malkoak dira,
malko mardul ta beroak
nere gogotik mara-muaa gaur
ixuritako tantoak.
«Ama!»... Zer izen maitagarriya,
zer itz xarrur, eztiduna,
biotz-mugira guziak sendo
ernai-azten dizkiguna!
Ori da gure ordu zalletan
gogoz aitatzen deguna,
anima larri miñerituen
oroitz-iturri leguna;
ama zan lenaz nere penaren
sendakai on txit biguna,
t'ura gabe gaur eziñ nezake
garaitu bizitz astuna.
Etorkizun bat ona neukala
iritxi nayaz obea
Euskal-erritik urrundu nitzan
urrundu... doakabea!
utzirik ango baserritxo ta
nere kutun xar maitea.
Une txar batez arturik ala
bear ez nuen bidea,
geroztik ez det iñoiz arkitu,
iñoiz ez lengo pakea;
damu garratz ta zatilariyaz
ergaldu zait megopea!
Tristura makur illungarriya
beñere kentzen ez dana
datorkit orain gogoraturik
il zaidan ama laztana;
egiya zan, bai, ark neri onuntz
netorren garaiz esana;
Jauna, barkatu; penaz aitu da
ni gabe soill arki zana!;
il da lo negon irten-goizean
alboraturik nigana
muxu emanda ezpaiñ tartean
malko bat utzi zirana!
Oroitutzen naiz nola goiz artan
nik ez ikusteagatik
negarrez antxe gela txokuan
egon zan bakar-bakarrik;
etzait aztuko gero neketan
eultziyaz ongi lepotik
ama gaxuak nola esan zidan
asnas estu bat egiñik:
«seme bazoaz, bazoaz orla
amaren aldamenetik;
betiko gabaz nere biotza
estaliko da gaurtandik!».
Alaz guziyaz mundu berrira,
esker gabeko semea,
bideztu nitzan... t'arrezkeroztik...
auxen da bakartadea!
Ikusi nai ta nabaitu ezin
sorterriko mugaldea
itxas-ertzean gau t'egun nabil
irudipenaz betea;
umezurtzaren basamortuko
negu beltz, illun, luzea,
igaroko det oroimen-leyaz
jasorik biotz trixtea.
Antxen eritu baten antzera
egingo det nere jira
zorabio ta kezka tartean
uts-utsa dagon kabira;
kupigarrizko zorigaitz ontan
noan!..., noan sorterrira,
amatxo xarra il dan leku ta
jayo nitzan alderdira.
Inguraturik alako puxka
maiteak dauden tokira
otoitz egiñaz an bizi nai det
zeruetara begira.
Lengo nekien ordañez orain
zeruban erdi-erdian
zure anima garbiya bego,
soiñ otza berriz lurpian.
Illargizko gau damorrigarri
ixil-ixil ta geldian
zauden tokira urbilduko naiz
egoitz ezti samurrian
amatxo, zuri adiratzera
koita guziyak batian...
illak bakarrik entzuten duten
izkera maitagarrian!
Habana-n 1903-ko urtean